Geologie bij de prehistorische vuursteenmijnen te Valkenburg aan de Geul

De mijnen aan de Plenkertstraat liggen in de voet van de helling, dichtbij de bodem van het Geuldal (zie tekening hieronder.)

Positie van de aangesneden prehistorische vuursteenmijnen in de helling. © Tekening P. Heavens

Tijdens de aanleg van de Plenkertstraat en/of de Polfermolen is een zone met lager gelegen sporen van de mijn vernietigd.
De rotswand die daarbij ontstond , is op het onderzochte stuk niet hoger dan 5 meter. De ontsluiting  toont vlak onder het maaiveld de Horizont van Laumont en daaronder achtereenvolgens de Klaksteen van Emael, de Horizont van Romontbos en tot slot de Kalksteen van Schiepersberg (zie voor uitleg hieronder).

Het gesteente is opgedeeld in verticale schollen en kleinere blokken. Op het raakvlak van de schollen bevinden zich zogenaamde dalwandscheuren, die voor een deel de vorm van de galerijen hebben bepaald.

De 7 mijnen hebben een uiteenlopende diepte, die in verschillende mate zijn aangetast door kalksteenafgraving. Het verschil in diepte wordt veroorzaakt door meerdere factoren. Eén daarvan is de afstand van een mijn tot de dalbodem. Naarmate een schacht verder van de bodem en dus meer helling opwaarts lag, moest er dieper worden gegraven om een bepaalde vuursteenhorizont te bereiken. Ook geologische factoren zijn van invloed gebleken op de diepte van de schacht. Het hele vuursteenpakket helt in westelijke richting. In die mate zelfs, dat de vuursteenknollen z'n 100 meter ten westen van de laatste onderzochte mijn (mijn VII) op een niet meer exploiteerbare diepte liggen, namelijk onder het waterniveau van de Geul. Binnen de verkende strook bevindt zich een kleine geologische breuk. Het vuursteen ten westen daarvan zit dieper dan dat aan de oostzijde (zie tekening hieronder). De onregelmatige verspreiding van vuursteenconcentraties in de kalksteen ten slotte is de oorzaak geweest aan de exceptionele diepte van mijn VII. Voor de mate  van verstoring is zowel de positie van de helling als de relatieve diepte bepalend geweest. Lager gelegen mijnen bevonden zicht het dichtst bij de weginsnijding, delen van ondiepe extractiepunten zijn tot beneden het vloerniveau afgegraven. Aangezien de beide factoren met elkaar verband houden, is van de vier oostelijke mijnen, die in de prehistorie tot zo'n 4 meter zijn afgediept, niet veel meer over dan enkele galerijen en soms een deel van een galerijvloer of een stuk van een schachtwand.
Van de diepere exemplaren in het westen rest nog een stuk van de schacht en de vulling alsook het gehele ondergrondse deel.

Geologische opbouw van de kalksteenwand in de Plenkertstraat met de positie van de prehistorische mijnen de helling.

Valkenburg vuursteen:

Valkenburg vuursteen komt in een primaire geologische context, dat wil zeggen in de vaste kalksteen, uitsluitend voor in de Formatie van Maastricht (zie lithografie hieronder).

Slechts in de lagen Kalksteen van Schiepersberg en de Kalksteen van Emael zijn winbare hoeveelheden vuursteen te vinden. In een groot deel van Zuid-west Limburg en het aangrenzende stuk van België liggen die op enige diepte verborgen onder jongere lagen sediment. Voor prehistorische ontginners waren de gezochte knollen alleen bereikbaar in de hellingen van een aantal rivier- en droogdalen.

Lithografie van de Formatie van Maastricht. © Tekening P. Heavens

Het Vakenburgvuursteen is een overwegend grofkorrelige vuursteensoort, die als pijpvormige en regelmatige plaatsvormige knollen aangetroffen wordt  in de Maastrichtse  kalksoort.

De structuur van het vuursteen in de kalksteenafzetting wordt door de verwering sterk beïnvloed. Dit is vooral zichtbaar bij vuursteenlagen uit een kalksteenpakket nabij het huidige of een fossiel oppervlak. Het vuursteen is vaak zo poreus en korrelig dat hieruit vervaardigde artefacten verkeerdelijk gedefinieerd worden als zandsteen.  Dieper gelegen vuursteenbanken uit eenzelfde horizont kunnen een meer fijnkorrelige structuur bezitten. De textuur kan bovendien variëren binnen één vuursteenknol.
Onmiddellijk onder de schors is het vuursteen fijnkorrelig. Verder van de schors verwijderd wordt de textuur geleidelijk aan meer grofkorrelig.
Het vuursteen heeft een overwegend grijze tot blauw-grijze kleur. Een bruine, meer fijnkorrelige variëteit komt ook voor.

De specifieke eigenschappen van Valkenburg-vuurstenen maken het zeer geschikt als grondsstof voor de productie van hakwerktuigen. Door de grove textuur is het een materiaal, dat tijdens het gebruik minder snel zal breken door een end shock dan de meer fijnkorrelige vuursteentypen.

Web-site gemaakt door Henk Engelen

Revised: